Drapanie ciszy

Jeszcze w temacie oplucia muzułmanki w Lublinie. Można pójść takim tropem jak Miłosz w Campo di Fiori, interpretować zdarzenie z różnych punktów widzenia. Pomyśleć stereotypowo o prymitywnych wcieleniach nacjonalizmu. Pomyśleć stereotypowo, że polska policja składa się z tępaków. Ale jest i parę innych tropów. Na przykład – jeśli potępiamy katolickie zacofanie i przesądy, konsekwentnie należałoby potępić islamskie. Czy to usprawiedliwia oplucie kobiety? Kategorycznie nie. Co jednak powiedzieliby obrońcy islamu, gdyby jakiś lewicowy działacz opluł starszą panią w moherowym berecie pod pomnikiem Kaczyńskiego?

Zapomniałem, w tak napiętej sytuacji głos zdrowego rozsądku nikogo nie interesuje. To jest wojna i należy być po której stronie, a nie krytykować obie. Ale idźmy jeszcze chwilę tropem Miłosza, zmieńmy kąt padania światła, poszukajmy nowych konturów.

Było to może z rok temu, siedzieliśmy w knajpie w parę osób z jednym ze „znanych” gdańskich poetów. „Znany” gdański poeta wielokrotnie deklarował swoje tolerancyjne podejście do mniejszości, poparcie dla uchodźców, ale jednocześnie swój szlachetny patriotyzm. Z patosem, który tonął głęboko w kiczu, wypisywał serie postów na Facebooku, chwalących rewolucję na Majdanie. Na przemian z tymi wykwitami internetowej bohaterszczyzny wklejał zdjęcia piwa, które właśnie pije. Czasem w odstępie kilku minut. I zaraz potem wyrazy poparcia dla tęczy na Placu Zbawiciela.

Siedzimy więc w tej knajpie, choćbym się bardzo skupił nie pamiętam w jakiej, i nagle on zaczyna się śmiać. Wypadłem na chwilę z rozmowy, więc pytam z czego ten śmiech. A bo jeden kolega przy naszym stoliku opowiedział dowcip. Dowcip był o tym, jak w Auschwitz Hans utopił Żyda w szambie (to taka dziura w ziemi wypełniona gównem). Powiedziałem, że przy tym stoliku, dopóki ja tu siedzę, nie będzie takich dowcipów. „Znany” gdański poeta odpowiedział, że on wręcz przeciwnie – domaga się dowcipów o mordowaniu Żydów, ponieważ „pierdoli poprawność polityczną”.

Szczerze? Chciałem mu w tym momencie dać w pysk. Ale nie dałem. Po pierwsze nie godzi się lać niepełnosprawnego. Poza tym bicie ludzi to zły sposób edukacji. Z natury jestem pozytywistą. Gdybym był sądem, to chętnie skazałbym go na rok wolontariatu np. w muzeum Auschwitz, gdzie dowcipny Hans dowcipnie utopił Żyda w szambie. Gdybym mu przywalił, byłbym w niczym nie lepszy od niego.

Wracając do Miłosza („jedni pomyślą o tym, drudzy pomyślą o tamtym”) i do oplucia: przypomina się fraza o wykształconych Polakach z dużych miast. Wykształcony Polak z dużego miasta, nieźle zarabiający (ma fuchę w bibliotece i domu kultury), okazał się prymitywnym antysemitą, chociaż wprost nigdy by się do tego nie przyznał. To ten wykształcony Polak, niepopierający PiS, ubierający się jak punk, piętnujący kibolstwo, jeden z tych, dzięki którym plucie na ludzi jest bezkarne i traktowane jak niezły dowcip. Tak samo „niezły” jak dowcipy o mordowaniu Żydów.

I żeby było jasne: uważam, że kultura, która zmusiła kobiety do zakrywania twarzy, jest kulturą przemocy. I że potrzeba strasznego prania mózgu, żeby kobieta sama, z własnej woli poniżała się w taki sposób (dotyczy to naturalnie też innych systemów presji, nie tylko muzułmańskiego). Mam też mieszane uczucia co do przyjmowania uchodźców, to oddzielny temat. Nie może być jednak przyzwolenia na opluwanie ludzi na ulicy. Tak jak nie może być przyzwolenia na prymitywny antysemityzm, zwłaszcza jeśli robią to ludzie „kultury” i pseudo-liberałowie. Oba te przypadki są do siebie bardzo podobne i wynikają z tego samego rodzaju zacofania, głupoty, prostactwa.

Od dawna byłem przekonany, że opinie o „polskim antysemityzmie” są kupą bzdur i że ludzie propagujący takie poglądy to po prostu polakożercy w stylu psychopatów-amatorów pokroju Grossa. Jednak „znany” gdański poeta przekonał mnie, że jest inaczej. Ten prymitywny szowinizm, skłonność do linczu, ta zaściankowość – one tlą się wszędzie; przy tym stoliku byłem jedynym, który zaprotestował (a siedziało osiem osób z trójmiejskiego „środowiska” poetyckiego) i ostatecznie – jedynym, który wstał i wyszedł. Reszta świetnie się bawiła przy dowcipach o mordowaniu Żydów w Auschwitz. A jeśli przy tym stoliku, razem ze „znanym” gdańskim poetą siedzi cała Polska? Dokąd wyjść?

Pierwsze dwa dni zastanawiałem się, czy ja dobrze robię. Nieogarniona ilość telefonów do klientów, ofert do napisania i wysłania, przygotowanie Fali Poprzecznej, odbiór tapczanu, zaliczenie z awangardy do napisania, faktury do opłacenia – a ja siedzę odcięty od świata (bez zasięgu w telefonie) i robię sobie wakacje. Na szczęście tylko dwa z tych dziewięciu dni zajęło mi wątpienie. I gdyby nie to, że znowu na koniec zostałem tu sam, żyłbym w sielance. Dziś ostatni wieczór urlopu, pierwszego od sześciu lat.

Pojęcia nie miałem co zrobić z tym wieczorem. Wiedziałem, że będzie do dupy, bo goście się rozjechali, a rodzina dziś dość szybko idzie spać i będę siedział sam w pustym domu z butelką piwa i laptopem bez internetu.

Internet jest co prawda 20 metrów od domu i pewnie uda mi się wrzucić tę notę na bloga, ale nie o to chodzi. Kiedyś to miejsce kojarzyło mi się z radosnym przyjazdem na wakacje. Jednak od wielu lat kojarzy mi się głównie z przykrym wyjazdem. Jest pewnie w tym jakaś wyższa mądrość i można by z tego zbudować jakąś życiową metaforę, tyle że wcale przez to nie poczuję się lepiej.

Ostatecznie warto było. Lubię być „u siebie na wsi”, a miejsce jest absolutnie piękne. Po sześciu bodajże latach przerwy okazało się, że wreszcie mogę jako wujek wypić drinka z młodszą częścią rodziny (i z ich narzeczonymi). Pozostali też trzymają się nieźle, ale to już pewnie sprawy na tyle prywatne, że nie ma co.

Zmieniło się, fakt. Czasem na lepsze – utwardzone drogi, lepiej zaopatrzony sklep (jedyny we wsi). Czasem też na gorsze. Komunikacja jest już wyłącznie prywatna, nadal zawodna, ale jeszcze bardziej przerzedzona. Nie mam pewności, czy dojadę jutro do Krakowa, gdzie mam przesiadkę do Gdańska. W Krynicy jakby po kataklizmie. Dworzec PKP, niegdyś połączony z PKS, pełen ludzi, gęsty od pociągów i autobusów – obecnie zabity dechami. Poczekalnia zmniejszona do rozmiarów kuchni w „wielkiej płycie”, brak kasy biletowej, baru, zlikwidowane oba kioski. Na peronie było źródło wody mineralnej, można było się napić i umyć ręce. Cóż, wyschło. Odjeżdżają dwa pociągi na dobę.

Pamiętam, szedłem kilka razy przez hale nad Wierchomlą stromym zejściem do Żegiestowa. Nigdy się nie martwiłem o powrót. Raz nawet trochę romansowałem ze sprzedawczynią wody mineralnej w pijalni w Żegiestowie. Czas płynął, a kiedy w końcu poszedłem na pociąg, okazało się, że jeździ co godzinę. Teraz jest jeden wyjazd z Krynicy o piątej rano, drugi o piętnastej. Cześć.

Prywatne busy kręcą się po mieście, fakt że jest tanio. Ale dworzec to dworzec, to zwiastun, że życie społeczne jest jakoś zorganizowane, a nie rozproszone, niepewne, łamliwe. Brak dworca to rozkład cywilizacji, jakkolwiek patetycznie by to nie brzmiało.

Kuzyn powiedział mi dziś, że powinienem być rolnikiem. Może ma rację. Sianokosy zawsze dawały mi nieopisaną radość, chociaż była to ciężka praca nieraz przez kilkanaście godzin w upale. Lubiłem rąbać drewno, zbierać grzyby, kopać ziemniaki. Siać i pielić. Pomogłem dziś trochę przy sianie, ale najwyżej pół godziny. Niewielka radość. Odrobinę grabienia, resztę zrobiła maszyna. Problemem nie jest jak zdobyć siano i jak je zwieźć do stodoły, tylko – jak się go pozbyć. Krów prawie nikt już tu nie hoduje, nie opłaca się poniżej stu sztuk. Skup mleka zamknięty. Każdy jeździ do miasta do pracy. W stodole zamiast siana bratanek wstawił stół bilardowy (nie powiem – miło się zagrało). Nie zmieniło się tylko to, że tu wszędzie stoi woda. Na płaskim i na łagodnych stokach, nawet po kilku słonecznych dniach trawa chlupocze pod nogami. Kuzyn mawia, że tu nie powinno się siać zboża (nikt już i tak chyba tego nie robi), tylko otworzyć cegielnię. Flisz karpacki. Na tym fliszu rośnie trawa na metr, czasem na półtora, kosi się ją, suszy w kopach, pozbywa się.

Wieczorami lub w przelotnych deszczach (nie lało na szczęście mocniej) pszczoły wracały zmęczone, obciążone i wściekłe. Leciały czasem metr nad ziemią, zderzały się z ludźmi. Na tle nieba widać wtedy setki tysięcy owadów (w Bereście są ogromne prywatne pasieki, w tym mojego kuzyna i mojego bratanka). Zadziwiające – w skupie miodu płacą pszczelarzowi za kilo więcej niż później miód kosztuje w sklepie. A tu powstaje ten spadziowy, górski, o którym się pisze peany. I słusznie się pisze.

Cuda, te poboczne miasteczka, w których nie ma bankomatów i hoteli. Muszyna jest nawet spora (na tym tle to metropolia), jaskrawsze wrażenie robią takie Rytro, Grybów, Piwniczna. Rynek takiego miasteczka obfituje w sklepy odzieżowe, koniecznie jeden z narzędziami, spożywcze, zwykle dwie – cztery restauracje, pizzerie, puby czy po prostu speluny. Niekiedy jest nawet dom handlowy. Centrum informacji turystycznej, klomby na środku i fontanna. Ratusz, postój taksówek, drogowskazy. Potem wychodzi się z rynku jedną z uliczek w klasycznym układzie, idzie się może pięćdziesiąt, może sto metrów, domy robią się parterowe, często drewniane, biegają kury i kaczki. I po tych stu metrach zaczyna się pole a przy ulicy stoi tablica oznajmiająca, że miasto się właśnie skończyło.

Strefa cywilizacji jest maleńka i nie próbuje oszukiwać. To tymczasowe schronienie, jak szałas w górach czy bacówka dla przemarzniętych. Myślę, że to uczciwy sposób organizacji świata. Uczciwszy niż wielkie miasta, które tworzą pozory, że mamy tu jakieś prawa, że nad czymś panujemy.

Cztery dni spędziłem z przyjaciółmi z Trójmiasta i Warszawy. Trochę łażenia po górach (a raczej spacerów), udało się też umówić spotkanie autorskie w Muszynie dla Marcina i Dominiki. Napiliśmy się dobrego i złego wina, nagadaliśmy się, czytaliśmy ibero. Przybiliśmy do ściany prześcieradło i oglądaliśmy filmy (ściany są drewniane). Puszczałem trochę starego disco z czasów, kiedy jeden z kuzynów był disk-jockeyem w wiejskiej dyskotece (trochę go wspomagałem, zaraziłem tu niektórych zamiłowaniem do Depeche Mode). Zachowałem zrozumiały sentyment dla całej tej szmiry pod szyldem Fancy, Bad Boys Blue, Modern Talking, Scotch, no, dajmy temu spokój. Taka drobna, nieszkodliwa słabość.

Padła propozycja, żeby tu robić plenery poetyckie, czy w ogóle jakieś dobre i fajne. Co prawda ten domek już do mnie nie należy, ale rodzina zawsze chętnie udostępnia, więc czemu nie. Kto wie. Kto wie, trzeba to przemyśleć. Poza tym był obowiązkowy Zuber z Janem, strzępki festiwalu im. Kiepury, kolej gondolowa, cerkiew, dożynkowy festyn we Florynce, plany na przyszły rok. Nie załapaliśmy się natomiast na Perseidy. Albo chmury, albo pełnia.

Oprócz tego kot Stefan (zarąbiste kocie dziecko) i pies Tobiasz, który żywi się pszczołami.

Anita, Dominika, Marcin – dzięki że przyjechaliście. Pozdrawiam rodzinę i dawnych znajomych którzy – o dziwo (albo raczej: o zgrozo…) mnie pamiętają.

Dlaczego ja, polski patriota, z punktu widzenia „rowerzystów i wegetarian” – konserwatysta (choć z punktu widzenia konserwatystów – lewak), nie popieram PiS? Ja, wychowany na paleotelewizji (którą PiS chce przywrócić), na romantycznej mitologii narodowej wymieszanej z cherlawym totalitaryzmem (to najkrótsze streszczenie programu PiS) – dlaczego nie umiem poprzeć tej partii? Dlaczego, pomimo że szereg ich postulatów jest wyrażanych w warstwie językowej podobnie, jak ja bym je wyraził? Niektóre ich założenia (założenia – a nie rozwiązania!) w gospodarce czy polityce zagranicznej przecież nie są wcale dalekie od moich przekonań. Jest jedna prosta odpowiedź: nic nie jest takim, jakim się wydaje. PiS serwuje zatrute jabłka, w których nie widać i nie czuć trucizny. Tak naprawdę jednak tej partii chodzi o coś zupełnie innego niż to, o czym mówi.

Od dawna jestem zwolennikiem silnego państwa świeckiego z wysoką świadomością obywatelską. Nie kwestionuję pojęcia narodu, ale też nie zamierzam wdawać się po żadnej ze stron w spór, czy „obywatelstwo” jest ważniejsze niż „narodowość”. Obywatelstwo i naród istnieją i będą istnieć, nie są w opozycji. Jestem natomiast przeciwny państwu ateistycznemu, podobnie jak państwu religijnemu. Państwo świeckie, to taki twór, który jest suwerenny politycznie i ideologicznie, a wolności i ograniczenia są podyktowane dobrem wspólnym, a nie interesem jednej grupy przeciwko drugiej. To twór, w którym ludzie zwracają się do duchownych z takim samym szacunkiem, jak do świeckich obywateli. To znaczy – mówią „panie kierowco”, „panie doktorze”, „panie księże”, ale nigdy – „proszę księdza” lub „ojcze”. Tu już widać co najmniej trzy punkty, których PiS nie jest w stanie zaakceptować: przyszłość, obywatelskość i świeckość. Uzasadnię:

1. PiS patrzy wstecz. Jedną z ich podstawowych motywacji jest szukanie zemsty. Człowiek, który się mści, żyje przeszłością. Postać mściciela, znana z literatury, filmów i analiz psychologicznych, jest uwięziona w przeszłości. Niekiedy jest w stanie zacząć normalnie żyć, ale dopiero po dokonaniu zemsty. Dopóki się nie zemści – jest uwięziony. PiS to więźniowie przeszłości. Być może chcą żyć normalnie, ale nie będą w stanie, dopóki się nie zemszczą. W obecnej sytuacji państwo polskie i jego rozwój jest zakładnikiem tej zemsty. Nic nie potwierdza tej tezy równie mocno, jak niedawna nagonka na Wałęsę.

Co do Wałęsy – jeszcze jeden fakt – PiS przekroczył pewną niezwykle ważną granicę. Wałęsę można i należy krytykować, ale to, co zrobiono, nie jest już atakiem na Wałęsę, tylko atakiem na Polskę – na elementy, które przeszły już dawno z życia do mitu, współtworzą kręgosłup świadomości narodowej, decydują o wizerunku za granicą. Sam Wałęsa już dawno przestał mieć „prawa autorskie” do samego siebie, jego prywatność jest czymś zupełnie innym niż „Wałęsa” jako pojęcie historyczno-kulturowe. PiS nie uderzył personalnie w Wałęsę, tylko w mit, dobro wspólne, własność narodu; naszym krajem rządzą ludzie, którzy nie odróżniają takich rzeczy. Albo – co gorsza – odróżniają i atakują świadomie, strach pomyśleć co nas czeka w tym drugim przypadku.

2. PiS wprowadza niektóre pomysły, które wyglądają z pozoru znakomicie. Np. pewne programy telewizyjne, takie jak Sonda. Mam jednak bardzo poważne wątpliwości, czy robią to w celu przywrócenia misji mediom publicznym. Pomijam już dyskusję o tym, czy media publiczne są zdolne do udźwignięcia misji i czy w ogóle istnieje coś takiego jak „misja” w mediach publicznych. Załóżmy, że to wszystko jest możliwe. Ja też chętnie zobaczyłbym znowu Sondę równie dobrą jak dawniej. Podejrzewam jednak, że to „nadawanie misji” nie wynika z autentycznej troski o Naród, a po prostu z sentymentu dla czasu, w którym wychowywali się ideolodzy PiS, ze zwykłej nostalgii, na którą próbują też złapać widzów. Dla nich PRL jest arkadią i próbują do niej wrócić. Chcą znowu, jak w czasach swojej sielskiej czy burzliwej młodości, zobaczyć Sondę i Misia z okienka. Poczuć się jak w domu, jak za komuny. Włączyć telewizor z gadającą głową i wierzyć we wszystko, co głowa powie.

Kryje się za tym coś naprawdę groźnego. Oni reaktywują nie tylko sentymentalne programy telewizyjne, oni w gruncie rzeczy próbują reaktywować PRL (wielu z nich być może nie rozumie żadnej innej rzeczywistości niż rzeczywistość PRL, to kompleks generacji, której tamten ustrój wyprał mózgi). Jest to partia krypto-totalitarna, coraz mniej się z tym kryjąca. Więcej, jest tu prawdopodobnie ukryty jeszcze inny, silniejszy kompleks, mianowicie kompleks Edypa. PRL jako ustrój jest znienawidzonym, wszechpotężnym ojcem wszystkich członków tej partii. Nie uporali się do dziś z tym wpływem. Nadal próbują jednocześnie zabić ojca, ale też upodobnić się do niego. Nie chcę mówić, kto w tej figurze (kompleksu Edypa) byłby dla PiSu matką, bo ktoś mógłby się poczuć urażony ideologicznie.

3. Rzecz najważniejsza i nie jest to bluźnierstwo, jak łatwo by można pomyśleć. To chłodna analiza, po wielu obserwacjach i przemyśleniach: PiS to nie jest ideologia walki o Polskę i polskość. PiS to grupa ludzi pracująca dla obcego państwa. I wcale nie chodzi o Rosję; przypuszczam, że działania osłabiające Polskę w relacji z Rosją nie wynikają ze świadomej współpracy różnych Macierewiczów ze służbami Federacji. Raczej z nieudolności i niskiej inteligencji politycznej. PiS pracuje dla silniejszego mocarstwa niż Rosja, mianowicie dla Watykanu. Ponieważ ich rozgrywka toczy się o powrót do hierarchii średniowiecznej, użyję tej terminologii: PiS stara się, żeby Polska była lennem Watykanu. Nie dlatego, że chcą źle dla Polski, ale dlatego, że ci ludzie wierzą w średniowieczny uniwersalizm. Dla nich wszystkie spory sprowadzają się do walki Boga z Szatanem. Tu nie ma miejsca na jakąś tam Polskę, w tej narracji nie ma azylu, tu jest się albo fragmentem armii boskiej, albo szatańskiej. A sztabem armii boskiej na Ziemi ma być katolicyzm. PiS to partia ludzi, którzy próbują z Polski zrobić coś w rodzaju „kawalerii katolicyzmu”, ich duma narodowa ogranicza się do tego, że świat katolicki podziwia swoje najlepsze oddziały, a te najlepsze oddziały to Polacy walczący o katolickość. O katolickość, a nie o Polskę. Polacy byli wielokrotnie w historii „najlepszymi oddziałami” cudzych armii i cudzych spraw (że wspomnimy choćby Świętą Ligę, kampanie napoleońskie i Bitwę o Anglię). Nigdy na tym dobrze nie wyszliśmy, zawsze nasz wielki sojusznik zostawiał nas z ręką w nocniku. I dokładnie tak samo skończymy, będąc „kawalerią katolicyzmu”. Watykan wydyma nas, tak jak wydymał nas Napoleon i Churchill, jak Amerykanie, którym robimy „łaskę”.

To klasyczny ciąg dalszy sporu o inwestyturę i nie widać końca tej przepychanki. Rzym nadal uważa, że każdy Cesarz jest co prawda władcą w swoim państwie, ale jednocześnie lennikiem Rzymu. PiS w tym sporze stoi po stronie Rzymu przeciw Cesarzowi. Krytykują od lat „serwilizm”, sami jednocześnie promując „wasalizm”. Z politycznego i społecznego punktu widzenia jest to oczywiście praca dla obcego rządu, ktoś bardziej nerwowy może nazwałby to zdradą, ja ograniczę się do przytoczenia celnej opinii, że symbolem Polski nie jest krzyż, tylko biało-czerwona flaga i orzeł. Zhołdowanie ideologiczne nie może być lekarstwem na zhołdowanie gospodarcze i polityczne. Tu nie ma mniejszego zła, oba są wielkie i być może nieodwracalne. Obawiam się, że to już nie chodzi o to, czy przegramy tę walkę z marginalizacją i rozpadem państwa na „państwo fikcyjne”, że przytoczę podsłuchanego polityka. Być może. Ale gorsze jest to, że nawet nie spróbowaliśmy powalczyć. Spróbowaliśmy jedynie jakoś się w tym bajzlu urządzić. Spróbowaliśmy być cinkciarzami Europy albo przedmurzem chrześcijaństwa (chociaż od jakiegoś czasu „chrześcijaństwo” jest równie fikcyjne jak „państwo polskie”). Tego spróbowaliśmy i niech nikt nie mówi, że się nie udało. Pełen sukces: byliśmy cinkciarzami i byliśmy przedmurzem. To do cholery, czego więcej chcemy? Na co narzekamy, z czego jesteśmy niezadowoleni?