1.
„Plus – Que Parfait” Ireny Barbier (publikującej także pod pseudonimem Arena Solweig) to trzeci w jej dorobku (po „Zwariowałam” i dwutomowym „Słowobraniu”) zbiór wierszy, z których większość powstała w języku polskim i została przetłumaczona na język francuski, część zaś została napisana po francusku, a następnie przełożona przez autorkę na język polski; niezależnie od kolejności, w jakiej wiersze zaistniały – każdy utwór jest tu w obu wersjach językowych.
Irena Barbier (ur. 1949 w Szczecinie), poetka mieszkająca od ponad 30 lat w Paryżu, objawiła poetycką pasję późno (zaczęła pisać dopiero w 2003 roku), co jest nietypowym dla współczesnej sceny poetyckiej zjawiskiem. W czasach, gdy konkursowe laury zbierają kilkunastolatkowie, kiedy kolejne, często dojrzałe i na bardzo wysokim poziomie, debiuty są udziałem poetów z roczników 80, objawia nam się autorka, która przez pół wieku nie podejrzewała nawet, że będzie pisać. O tzw. późnych debiutach myśli się już w odniesieniu do debiutów po trzydziestce (Białoszewski Herbert, Sosnowski, Kass) i tych jeszcze późniejszych (Szuber), w przypadku Ireny Barbier mamy do czynienia z poetyckimi narodzinami po pięćdziesiątce, kiedy już – teoretycznie i z tzw. natury rzeczy – nie ta ciekawość świata, nie ta otwartość, nie ta świeżość spojrzenia, nie ten głód wrażeń. Ale, jak pisał Karasek o debiucie Kassa, późne debiuty „mają też swoja rangę. To nie jest już zabawa w poezję. To akt świadomej kreacji – wyobraźnia pod rękę z rozumem – kreacji nie tylko w obszarze słowa, ale w obszarze własnej osobowości.”
Tak właśnie widzę poezję Barbier, poezję dojrzałą (ale nie skostniałą!), nasiąkniętą doświadczeniem życiowym (ale nie mentorstwem!), chwytającą uciekające chwile (ale pozbawioną taniego sentymentalizmu!), podszytą samoświadomością (ale nie „autorkocentryczną”!). A nade wszystko – przy sprawności formalnej i warsztatowej – uwodzącą lekkością, kobiecością i subtelnością.
2.
Wiersze zostały przez autorkę zainstalowane w 5 działach; już w tytułach tych rozdziałów można szukać klucza do porządku świata autorki, ale i do jej metody kreowania świata.
I tak część 1. „Arenium” / ”Arenium” (od pseudonimu poetki, Arena Solweig) to liryczne powroty do siebie, próby wejścia w głąb własnych doświadczeń, eksploracje Przeżytego. To także, bolesna niekiedy, a niekiedy spokojna i zdystansowana autoanaliza (poetki? peelki? a może po prostu dojrzałej, a jednak nieustannie zaniepokojonej sobą i życiem, pełnej sprzeczności, kobiety?): czy wiesz kobieto / zerwana ze snu / samowolnie / przypisana do życia / kogo szukasz / jak nieistotny szczegół obrazu // światło dawno spiło cienie / patrząc za siebie odchodzisz z wysiłkiem / teraz już nikt nie ustąpi miejsca (w: „lękowisko”).
To także próba dookreślenia swojego miejscach w skomplikowanych relacjach – z drugim człowiekiem, z własną i jego samotnością, ze światem, a gdzieś w tle – z poezją: Zamieszkasz we frazie napiętej grzecznością / Tylko cień zmieni miejsce. / Oderwie się od sylwetki i na nowo urodzi // (…) Skażemy się na odległość / Wyciągniętych rąk (w: „otworzę ci drzwi”).
Część 2. „Ktoś” / „Quelqu’un”. Ktoś, czyli kto? Przede wszystkim Ktoś zapełniający przestrzeń obok nas, i nawet, jeśli z pełną szczerością autorka wyznaje: nasz czas płynie oddzielnie, by ostatecznie wypuentować podskórny żal: ubierasz okulary przeciwmiłosne (w: „gałązka po gałązce”) - to w dojrzały sposób już wie, że przy całej niedoskonałości: Ktoś jest nieodpuszczalny, niezbywalny, że współorganizuje nam codzienność, warunkuje emocje, współtworzy szeroko pojęty „nasz świat”. Ktoś jest więc ważny. Wiersza wart?
To dobry moment, by zauważyć jeszcze jedną subtelność: Barbier przekazuje, a właściwie przemyca w wielu tekstach coś bardzo istotnego – pomiędzy pytania o sens istnienia, sens bycia ze sobą – i z kimś, refleksje o przemijaniu, próby pochwycenia stałego w ulotnym, wysiłek poszukiwań odpowiedzi na najważniejsze pytania, a nawet pomiędzy niezwykle liryczne impresje – potrafi wpleść dyskretnie tematykę trudu wypisania, wyartykułowania życia: mądra zaradna i w dodatku / poetka siedziała na swej kobiecości / dłubiąc dziuplę na wiersz (w: „puszczyk”) czy wbijam nóż w metaforę (w: „fikcja”).
Nienachalnie dzieli się poetka namysłem nad tym, co organizuje twórcę w całej rozciągłości, nad wysiłkiem eksplikacji życia. I tu należałoby powrócić do tytułu książki, jednakowego dla obu wersji językowych, który oznacza tyle, co po łacinie „Plus quam perfectum”. czyli: „czas zaprzeszły”. Jednak „perfectum” to także „idealny”, „doskonały”, „skończony”. Czyli? Coś „więcej niż doskonały”? A może „coś więcej niż skończony”? Autorka zostawia nas z niepewnością, jak czytać to tytułowe wyznanie. To jest zresztą znamienne dla jej gry z czytelnikiem – dojrzałość wie, że pytania są ważniejsze od jednoznacznych odpowiedzi.
Część 3. „Każdy krok” / „A Chaque Pas”, to - jakby tytuł sugerował, parafrazując kinową nomenklaturę - wiersze drogi („dystans”, „na drodze”, „wspinaczka na najwyższą półkę”) i wiersze miejsc („na wschodzie bez zmian”, „drewniany dom”, „potłuczony pejzaż”).
Czym więc jest każdy krok? Szukaniem swojego miejsca? Czy podróżą – która sama w sobie jest celem i nadaje sens? Znaczymy ślady myślami / zlizując z oczu jak żywicę / ułamki chwil na szybie // ścieram się z pejzażu / kredowe słońce otwiera / niebieskie bramy (w: „na drodze”). Czyli jednak podróżą – czasem pogonią, czasem ucieczką, czasem zabawą(?) w podchody - z zostawianiem śladów, tropów, naznaczaniem świata swoją jednorazowością. I tyle my, chwilowi goście. A co ze światem? Świat się zużywa / w martwym zalążku słowa / zaledwie otworzy usta (w: „wyzwanie”).
Nie wystarczy sprawny warsztat, talent, wena - te kilka niezbędnych atrybutów Dobrego Poety, by tak wnikliwie, a jednocześnie z dystansem przyjrzeć się światu, przejrzeć jego sztuczki, by potem spokojnie i bez goryczy o tym pisać. I tyle w podsumowaniu refleksji o późnym debiucie Barbier.
Część 4. „Dlaczego” / „Pourquoi” i część 5. „Zapamięć” / „Post-Memoire” próbują dotknąć najmniej i najtrudniej dotykalnego, niech próbką będzie tytuł jednego z wierszy: „konwersacje z czasem o czasie w trzech czasach” czy puenta innego: płynne myśli / ode mnie do ciebie (w: „bliskość”).
To powroty do miejsc i ludzi, których dawno już nie ma („niebuszewo”), wiersze o odejściu, i tym ostatecznym, i tym z wyboru („podróż do wrześniowego zmierzchu”), to pytania i rozważania o tym, co nas najmocniej dotyczy i dotyka.
W tej części książki jest miejsce na fragment: życie to forma czuwania (w: „re-kolekcja”).
Nabieram pewności – jako czytelnik tekstów Barbier – że i poezja ma dla niej taki właśnie cel i wymiar. Czuwamy, chwytamy, zapisujemy chwilę. Bo jedno, co w niej pewne i oczywiste, to właśnie to, że więcej się nie powtórzy.
3.
Poezja Barbier nie podważa tego, co jest, czasem droczy się z tym, co zastała, ale nie odbiera sensu nawet najbardziej absurdalnym elementom - i otaczającego, i tego w nas - świata, raczej w dojrzały sposób próbuje znaleźć w nim porządek, czasem pyta o przyczyny, częściej chce po prostu uchwycić moment, uwieść nas urodą impresji. Każdy wiersz wydaje się być przyłapaną chwilą, funkcją sekundy, ale niekiedy - całego życia. I pomimo, że czasem: chciałoby się / przyspieszyć kroku usłyszeć / stukot kija na stronie (w: „myśli zerwane z uwięzi”) - to barbierowe migawki najczęściej są obrazami właśnie impresjonisty, odrzucają mocną kreskę, często też rezygnują z konwencjonalnej i oswojonej formy - na rzecz oddania Uciekającego, chwytania wrażeń; odwołują się przy tym do naszych zmysłów – to liryka pełna kolorów, dźwięków, zapachów, synestezyjna propozycja, by w trakcie lektury oddać wierszom coś więcej niż czytelniczą uwagę – mamy czuć, widzieć, słyszeć. I czujemy, widzimy, słyszymy. Także i dlatego, że za podmiotem lirycznym – możemy przypuszczać – często chowa się sama autorka; teksty mówią wiarygodnym i pełnym głosem. Po ich lekturze czuję się jak po intymnym spotkaniu, na którym mówiono uczciwie, nie próbując czarować rzeczywistości, nie owijając jej w przysłowiową bawełnę, nie sterylizując ani nie preparując na użytek odbiorcy – wszystko odważnie nazywane po imieniu, wyciągnięte na światło wiersza, choć niejednokrotnie z dystansem i odrobiną subtelnej ironii.
4.
Sylvia Plath wyznała swego czasu w liście do matki, że uczy się pisania wierszy wykreślając przymiotniki. Jeśli zastanawiam się, co drażni mnie w wierszach Barbier, to rzeczywiście - chwilami jest mi tu za duszno. Nadmiar przymiotników, dopełniaczowych metafor, dookreśleń, jakby autorski pomysł na „zrobienie atmosfery” nie uwzględniał czytelniczej potrzeby oddechu. I tak np. - jeśli w wierszu „Tryptyk wydrapany paznokciem” czytam: Słowa nie ukryją nas wystarczająco dobrze. / Obrywamy czułość z metafor, to wredny i wybredny konsument oratio vincta burzy się we mnie – po co aż tak dopowiadać? Nie wystarczy piękna fraza: Słowa nie ukryją nas wystarczająco dobrze? Nomen omen. Oczywiście potrafię wybaczyć ten niefart dotykając kilka wersów dalej przepięknej puenty: Po co pytasz o wilki./ Jesteśmy sobie. Jeśli miałabym redagować te wiersze, częściej użyłabym klawisza „delete”.
Jednak, jeśli autorka ma rację, że świat starzeje się od słów (w: sentymentalna migrena”), to po spotkaniu z jej poezją wiem, że w otoczeniu takich słów, świat ma szanse doczekać pogodnej starości.
Izabela Fietkiewicz-Paszek
30/31.08.2009
Autor: Irena Barbier
Tytuł: Plus – Que Parfait
Wydawca: , Kraków 2009
Aktualny numer - Strona główna |
Powrót do poprzedniej strony |
© 2010-2019 Stowarzyszenie Salon Literacki.
Kopiowanie treści zawartych w serwisie wyłącznie za zgodą Redakcji i podaniem źródła pod cytowanym fragmentem, w przypadku portali internetowych - linkiem do serwisu salonliteracki.pl.
