Sto lat po rozpoczęciu europeizacji Rosji przez Piotra I, co miało miejsce na początku XVIII wieku, wśród twórców rosyjskich pojawiła się silna potrzeba podkreślenia swej narodowej odrębności. Jednym z inicjatorów owego ruchu był Michaił Glinka, który po latach studiów w Europie, próbował wplatać do swej muzyki elementy charakterystyczne właśnie dla folkloru rosyjskiego.
Spadkobierców tejże spuścizny i wyznawców idei, iż „muzykę tworzy naród, a my, artyści, tylko ją opracowujemy” skupił wokół siebie Milij Bałakiriew. Stawiając sobie za cel propagowanie muzyki rosyjskiej, wraz z Cezarem Cui, Aleksandrem Borodinem, Modestem Musorgskim oraz Nikołajem Rimskim-Korsakowem utworzyli grupę nazwaną niebawem przez krytyków Potężną Gromadką. Poza ogromnymi zasługami dla rosyjskiej muzyki narodowej i niewątpliwym wkładem w rozwój sztuki, kompozytorzy ci zapisali się w historii zaskakującym aspektem w swych życiorysach – wszyscy zawodowo zajmowali się dziedzinami znacznie odbiegającymi od sztuki.
Przywódca Potężnej Gromadki, Milij Bałakiriew, urodzony 2 stycznia 1837 roku w Niżnym Nowogrodzie studiował matematykę na Uniwersytecie Kazańskim. Nigdy nie ukończył żadnej szkoły muzycznej, jednak pomimo to był cenionym artystą. Poza grą na fortepianie oraz komponowaniem i prowadzeniem orkiestr, na szeroką skalę zajmował się organizacją życia muzycznego. Brak wykształcenia muzycznego w żadnym stopniu nie przeszkadzał mu w przewodniczeniu programowemu Potężnej Gromadce. Był wielkim miłośnikiem Chopina, a w 1894 roku wystarał się u cara Aleksandra III o pozwolenie na postawienie i odsłonięcie pomnika Chopina w Żelazowej Woli. Zmarł 29 maja 1910 roku w Petersburgu.
Cezar Antonowicz Cui, urodzony 18 stycznia 1835 w Wilnie, ze związku Polki i osiadłego w Wilnie po wojnie, oficera napoleońskiego. W czasach nauki szkolnej pobierał prywatne lekcje gry na fortepianie, m.in. u Stanisława Moniuszki. Jednakże pomimo wyraźnie przejawiającego się talentu muzycznego, Cezar Cui studia rozpoczął w petersburskiej Szkole Inżynieryjnej, by ukończyć je w Wojskowej Szkole Inżynieryjnej, zostając specjalistą w zakresie budowy fortyfikacji. Jego kariera zawodowa w tym zakresie rozwijała się błyskotliwie, doprowadzając go do tytułu profesora w macierzystej uczelni oraz stopnia generała. Przez większość życia, niezależnie od pracy zawodowej w wojsku, Cui zajmował się również muzyką. W jego dorobku artystycznym obok miniatur fortepianowych znaleźć można również pieśni, opery i suity orkiestrowe, nad którymi pracował pod okiem Bałakiriewa. Z Potężną Gromadką był związany stosunkowo krótko, a po zerwaniu z jej postulatami, jako krytyk sztuki niepochlebnie wyrażał się o twórczości kolegów na łamach czasopism tematycznych. Pod koniec życia stracił wzrok. Zmarł 26 marca 1918 roku w Petersburgu.
Kolejny z członków Potężnej Gromadki, Aleksandr Porfiriewicz Borodin, przyszedł na świat 11 listopada 1833 roku w Petersburgu. Był dzieckiem księcia gruzińskiego zakochanego w mieszczance, jednakże z oczywistych względów nie mogło dojść do ślubu i oficjalnego zarejestrowania dziecka, więc w zgodzie z panującymi wówczas zwyczajami, otrzymał nazwisko po jednym z członków książęcego dworu. Nauki pobierał w domu swej matki. Wcześnie zauważono, że chłopiec świetnie radzi sobie z przedmiotami ścisłymi, ale również jest utalentowany muzycznie – odgrywał bowiem na fortepianie zasłyszane wcześniej melodie pieśni wojskowych. Prędko posiadł również biegłość w trzech językach. Poza pobieraniem lekcji gry na fortepianie, uczył się również gry na flecie, skrzypcach i wiolonczeli, a już w wieku 9 lat skomponował swój pierwszy utwór. Jego rozwój w kierunku nauk ścisłych wspierał mąż matki, będący lekarzem wojskowym. W wieku 17 lat Borodin wstąpił więc do prestiżowej Akademii Medyczno-Chirurgicznej w Petersburgu. Studiował tam botanikę, zoologię, krystalografię, anatomię i chemię. Studia ukończył w 1856 roku z najwyższym odznaczeniem i rozpoczął pracę jako wykładowca. W ramach pracy naukowej odbył czteroletni staż w Niemczech, gdzie poznał Mendelejewa, a także swoją przyszłą żonę - pianistkę Jekaterinę Protopopową, która gorąco wspierała jego muzyczne ambicje, zapoznając go z muzyką Chopina i Schumanna.Borodin jest autorem m.in. trzech symfonii, dwóch kwartetów i dwóch oper. Niewątpliwie jego najbardziej znanym dziełem jest opera Kniaź Igor, z której pochodzą Tańce połowieckie – utwór nierzadko dziś prosperujący jako samodzielny utwór, zarówno w oryginale jak i we wszelakich opracowaniach, na scenach całego świata. Warto nadmienić jednak, iż pracę nad Kniaziem Igorem przerwała Borodinowi niespodziewana, nagła śmierć (atak serca podczas balu karnawałowego dla profesorów Akademii Medycznej, 27 lutego 1887 roku w Petersburgu). Dzieło zostało więc dokończone i zinstrumentowane przez jego przyjaciół: Rimskiego-Korsakowa i Głazunowa. Sam Borodin mówił o sobie, że jest „niedzielnym kompozytorem” i pisywał jedynie w wolnym czasie, najczęściej latem. Anegdota głosi, iż okresowo tak bardzo zaabsorbowany bywał pracą zawodową, że komponował jedynie w czasie choroby; tak więc przyjaciele życzyli mu z okazji świąt i urodzin właśnie… choroby. Nazwisko Borodina znane jest na świecie przede wszystkim jako jedno z należących do Potężnej Gromadki, utożsamiane z wybitną muzyką rosyjską. Jednakże jeszcze za życia on sam podobno niejednokrotnie ubolewał nad tą sytuacją, bo o ile pasjonował się muzyką, to jednak był przede wszystkim profesorem chemii. Kierował katedrą chemii w Akademii Medycznej w Petersburgu, gdzie jako pierwszy umożliwił kobietom oficjalne studiowanie w laboratorium medycznym. Równolegle z Wurtzem odkrył reakcję kondensacji aldolowej, a także jako pierwszy w historii przeprowadził reakcję bromo-dekarboksylacji znanej dziś pod nazwą reakcji Hunsdieckera-Borodina.
18 marca 1844 roku na świat przyszedł Nikołaj Rimski-Korsakow. Wychowywany w arystokratycznej rodzinie, we wczesnym dzieciństwie pobierał lekcje gry na fortepianie, co wówczas było dobrze widziane w tymże środowisku. W wieku 12 lat, kontynuując tradycje rodzinne, rozpoczął edukację w Korpusie Morskim w Petersburgu, jednakże jego zainteresowanie sztuką nie wygasło. Po ukończeniu szkoły zdecydował się na karierę wojskową; aby zdobyć stopień oficerski odbył szereg podróży, zwiedzając wiele zakątków świata, co dawało mu możliwość obcowania z różnymi kulturami oraz nabywania partytur i podręczników muzycznych, które studiował podczas miesięcy spędzonych na morzu. W niedługim czasie poznał również kompozytorów z Potężnej Gromadki, do których niebawem dołączył, podzielając ich program artystyczny. Służąc we flocie przybrzeżnej, obowiązki służbowe realizował zaledwie kilka godzin w ciągu dnia, więc miał wiele czasu na poszerzanie wiedzy z zakresu muzyki, wobec czego studiował kolejne partytury i rozprawy naukowe na tematy związane z instrumentacją i kontrapunktem. Jego kolejne próby kompozytorskie reprezentowały coraz wyższy poziom, a sam Rimski-Korsakow zaczął być uważany za najbardziej utalentowanego członka Potężnej Gromadki. W roku 1871 otrzymał propozycję objęcia posady profesora w petersburskim konserwatorium. Długo wahał się, niepewny swych umiejętności i możliwości, jednakże chęć ożenku i stabilizacji przeważyła decyzję o przyjęciu propozycji. Po podjęciu pracy w uczelni artystycznej, został odsunięty od czynnej służby wojskowej i przeniesiony na stanowisko inspektora orkiestr dętych marynarki wojennej, co dało mu możliwość bliższego poznania możliwości wykonawczych instrumentów z grupy aerofonów. Rimski-Korsakow przez wszystkie lata pracy nieustannie samodzielnie poszerzał swoją wiedzę muzyczną, ale również szeroko dzielił się zdobytym doświadczeniem, opracowując podręczniki z zakresu harmonii i instrumentacji symfonicznej, w której to dziedzinie osiągnął mistrzostwo. Wielokrotnie proponowano mu objęcie posady dyrektora konserwatorium zarówno w Petersburgu, jak i Moskwie, jednakże kompozytor zdecydowanie odmawiał. Wychował natomiast całe kolejne pokolenie wielkich rosyjskich kompozytorów, m.in. Głazunowa, Strawińskiego czy Prokofiewa. Jest autorem 16 oper, z których ostatnia, Złoty kogucik, wiele lat czekała na swoją premierę, ze względu na problemy z cenzurą niedopuszczającą tak jawnej satyry z carskiej władzy. Z dzieła Bajka o carze Sałtanie pochodzi jeden z najpopularniejszych, obok orientalnej Szeherezady, utworów Rosjanina – Lot trzmiela. Na początku XX wieku kompozytor został wydalony z konserwatorium po tym, jak poparł strajk studentów i postulaty zmian w funkcjonowaniu uczelni. Jednakże w akcie solidarności ze znanym już wówczas na świecie artystą, z pracy odeszło także wielu innych wybitnych wykładowców. Ta sytuacja zmusiła władze do ustępstw w kwestii postulatów oraz przywrócenia profesorów na wcześniejsze stanowiska. W ostatnich latach życia Rimski-Korsakow zmagał się z chorobą serca, która doprowadziła do jego śmierci 21 czerwca 1908 roku.
Ostatni z członków Potężnej Gromadki, Modest Pietrowicz Musorgski, urodził się 21 marca 1839 roku w Kariewie k. Pskowa. Jego pierwszym nauczycielem muzyki była matka, która w dzieciństwie zapoznawała go z elementami gry na fortepianie. Mały Modest był bardzo zdolnym uczniem i szybko sięgnął poutwory m.in. Liszta. Jednakże tradycje rodzinne wymusiły na chłopcu podjęcie nauki w szkole oficerskiej, a po jej zakończeniu wstąpienie do carskiego Pułku Prieobrażeńskiego. Zrządzeniem losu, to właśnie w armii Musorgski poznał oficera medycznego Borodina oraz Bałakiriewa, który wprowadził go w tajniki kompozycji. Z uwagi na problemy na tle nerwowym, Musorgski został niebawem zwolniony ze służby. Jednak życie nie było dla niego łaskawe – jego rodzina straciła dobytek, więc początkujący kompozytor imał się wszelakich prac, by zarobić na życie. Przez lata dzielił również mieszkanie z pięcioma kolegami, co negatywnie odbiło się na jego psychice – miewał stany depresyjne, a z czasem także popadł w alkoholizm, który 28 marca 1881 roku doprowadził go do śmierci. Musorgski był niespokojną duszą artystyczną. Jego dorobek w pełni doceniono dopiero w wieku XX, a krytycy i znawcy zgodnie dziś twierdzą, iż kompozycje te znacznie wyprzedziły swoją epokę, zapowiadając zmiany w estetyce i technikach kompozytorskich, które dopiero miały się narodzić na zachodzie Europy. Musorgski rozpoczął wiele projektów scenicznych, z których większości nie ukończył. Jego największą operą jest niewątpliwie Borys Godunow – opowieść o XVII-wiecznym carze rosyjskim, w którym partie wokalne w dużej mierze oparte są o charakterystyczną intonację mowy rosyjskiej. Innym szeroko znanym dziełem tegoż kompozytora jest Noc na Łysej Górze – utwór o charakterze programowym, na orkiestrę symfoniczną, którego jednak najczęściej wykonywana dziś wersja zawiera poprawki w instrumentacji wprowadzone przez Rimskiego-Korsakowa. Z pewnością jednak powiedzieć można, iż najpopularniejszym dziełem Modesta Musorgskiego jest cykl utworów zatytułowany Obrazki z wystawy. Pierwotna ich wersja była cyklem miniatur fortepianowych, powstałym pod wpływem inspiracji wystawą dzieł malarskich przyjaciela kompozytora – Hartmana. Musorgski przedstawił muzycznie każdy z obrazów, spinając wszystkie w jedną całość Promenadą, będącą alegorią przechadzki po wystawie. Wśród najpopularniejszych Obrazków znajdują się: Katakumby, Wielka Brama Kijowska, Taniec piskląt w skorupkach, Bydło czy Chatka Baby Jagi na kurzej stopce. Warto nadmienić jednak, iż powszechnie znana wersja tych utworów jest mistrzowsko wykonaną instrumentacją oryginału, dokonaną przez francuskiego kompozytora Maurice’a Ravela. Brzmienie orkiestry z pewnością dodało blasku i kolorów opowieściom zaczerpniętym z wystawy malarskiej. Pamiętać należy, iż Musorgski, tak jak wszyscy członkowie Potężnej Gromadki, był kompozytorem-samoukiem, który wiedzy nie zdobył podczas nauki w konserwatorium, lecz doszedł do niej sam, nierzadko krętą drogą. Wszyscy jednak z doskonałymi efektami krok po kroku spełniali postulaty programowe Potężnej Gromadki, łącząc w swych kompozycjach europejskie nurty z rosyjskimi tradycjami.
Jowita Opyd
Aktualny numer - Strona główna |
Powrót do poprzedniej strony |
© 2010-2019 Stowarzyszenie Salon Literacki.
Kopiowanie treści zawartych w serwisie wyłącznie za zgodą Redakcji i podaniem źródła pod cytowanym fragmentem, w przypadku portali internetowych - linkiem do serwisu salonliteracki.pl.