Muzyczna kartka z kalendarza
Październik, szczególnie w XIX wieku, był wyjątkowo owocnym miesiącem pod względem urodzeń wielkich artystów. W tym jesiennym miesiącu urodziny obchodzili jedni z największych kompozytorów i wirtuozów w dziejach historii sztuki. Niektórzy z nich spotykali się na trasach swoich tournée, inni zmarli przedwcześnie i ich ścieżki nie mogły się skrzyżować. Przyjrzyjmy się zatem, do jakich rewolucji (i rewelacji) w muzyce przyczynił się październik, dając nam tak wybitne osobistości.
1 października 1865 roku w Paryżu urodził się Paul Dukas – francuski kompozytor przełomu XIX i XX wieku. W dzieciństwie odebrał staranne wykształcenie muzyczne. Przez wiele lat pracował jako pedagog w École Normale de Musique, a także wykładał kompozycję i instrumentację w konserwatorium paryskim. Jego dzieła powstawały bardzo powoli, a po zakończeniu były również wielokrotnie modyfikowane. Po 46 roku życia Dukas zniszczył jednak wiele swoich utworów, uznając je za zbyt słabe. Wśród zachowanych kompozycji, jedną z bardziej znanych jest scherzo symfoniczne Uczeń czarnoksiężnika – uważane za jedno z najwybitniejszych dzieł francuskiej muzyki programowej. W środowisku uchodził za specjalistę w zakresie instrumentacji, jednakże po premierze opery Salome Straussa zwierzył się francuskiemu pisarzowi Rollandowi: „sądziłem dotąd, że znam orkiestrację, ale zobaczyłem właśnie, że nie”.
Karol Szymanowski przyszedł na świat 6 października 1882 w Tymoszówce na Ukrainie. Wraz z Różyckim, Fitelbergiem i Szelutą zawiązali w Berlinie grupę Młoda Polska i utworzyli spółkę zajmującą się publikowaniem twórczości wschodzących kompozytorów. Przed I wojną światową Szymanowski wiele podróżował po Europie, Afryce i Azji, a wspomnienia z tych wyjazdów zauważalne są w jego późniejszej twórczości. W latach dwudziestych XX wieku powrócił na światowe estrady, a pomiędzy tournées zamieszkał na pewien czas w wilii Atma w Zakopanem, gdzie dziś znajduje się muzeum poświęcone jego pamięci. Zetknięcie z muzyką góralską stanowi przełom w twórczości Polaka, a kompozycje silnie inspirowane folklorem podhalańskim zaliczane są do tzw. stylu narodowego. Szymanowski pod koniec życia piastował stanowisko dyrektora konserwatorium warszawskiego, a także otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zmarł na gruźlicę, w Lozannie, w wieku 55 lat, będąc u szczytu kariery artystycznej.
Camille Saint-Saëns, francuski kompozytor, pianista i organista, przyszedł na świat 9 października 1835 roku w Paryżu. Przez wiele lat był organistą w znanych kościołach paryskich, koncertując przy tym w charakterze pianisty, a także dyrygenta własnych utworów. Jednym z najbardziej znanych dzieł Saint-Saënsa jest Karnawał zwierząt: fantazja zoologiczna – cykl utworów na różne instrumenty, których barwy zostały tak dobrane, aby ilustrować charakterystyczne cechy różnych gatunków zwierząt. Pomimo, iż z perspektywy czasu twórczość Saint-Saënsa można traktować jako eklektyczną, nie stanowiącą spójnej całości, w swoim czasie była ona oceniana bardzo wysoko. Jeden z krytyków napisał nawet – „oto francuski Beethoven!”.
Giuseppe Verdi, syn właściciela gospody wiejskiej, urodził się 10 października 1813 roku w Le Roncole w Busetto. Muzyki uczył się u miejscowego organisty, a gdy w wieku 23 lat otrzymał posadę dyrygenta miejskiego, zajął się pisaniem oper, których w ciągu życia napisał aż 34, stając się jednym z najwybitniejszych w historii twórców tego gatunku, a jego dzieła do dziś mają stałe miejsce w repertuarze największych teatrów operowych na świecie. W Parmie powstał nawet Instituto di Studi Verdiani, zajmujący się badaniami tych wspaniałych dzieł. Podczas jednego ze spacerów po Mediolanie, Verdi spotkał kataryniarza wygrywającego melodię z jego opery Rigoletto. Kompozytor zwrócił mu uwagę, iż motyw ten powinien być grany nieco wolniej, po czym wrzucił mu do kapelusza monetę i odszedł. W następnych dniach ów kataryniarz wciąż wykonywał operową melodię, już zgodnie z otrzymanymi wskazówkami, a na katarynce zamontował napis „uczeń Verdiego”.
Franz Liszt urodził się 22 października 1811 roku w Doborjan k. Sopron. Był synem urzędnika z Eisenstadt, który amatorsko grywał na wiolonczeli w orkiestrze dyrygowanej przez Haydna. Mały Ferenc uchodził za „cudowne dziecko” i gdy miał 10 lat jego rodzina przeniosła się do Wiednia, by tam mógł kontynuować naukę gry na fortepianie u Czernego, a także podjąć naukę kompozycji u Salieriego. W trzeciej dekadzie życia Liszt wiele podróżował i koncertował w wielu krajach Europy. Podczas pobytu w Polsce spotkał się z rodzicami Chopina oraz jego nauczycielem – Józefem Elsnerem. Franz Liszt uchodzi za twórcę recitalu fortepianowego, gdyż jako pierwszy artysta w historii wypełniał koncert w całości swoją grą. Uzyskane w ten sposób honoraria często przeznaczał na cele charytatywne – ufundował m.in. pomnik Ludwika van Beethovena w Bonn. Do księżnej Belgioioso pisał później: „za przykładem Ludwika XIV mogę oświadczyć publicznie: koncert to ja!”. Młodsza córka Liszta z pierwszego związku zawarła drugie małżeństwo z Richardem Wagnerem. Jej ojciec nie akceptował tego związku, ponieważ Wagner był jego rówieśnikiem i przyjacielem, a ponadto pierwszy mąż córki, którego porzuciła, był ulubionym uczniem Liszta. Dopiero po wielu latach konflikt został zażegnany, a wzajemne stosunki wznowione. Od tego czasu węgierski kompozytor był stałym bywalcem festiwalu wagnerowskiego w Bayreuth, gdzie mieszkała jego córka wraz z mistrzem dramatu muzycznego. Po nieudanej próbie zawarcia małżeństwa z księżną Karoliną Sayn-Wittgenstein, Liszt przyjął niższe święcenia kapłańskie. To jednak nie przeszkodziło mu w kontynuowaniu ożywionej działalności koncertowej. Był jednym z najwybitniejszych pianistów wszechczasów. Dysponował niewiarygodną techniką, szybkością i swobodą gry, którą urzekał słuchaczy. Komponował przede wszystkim na fortepian, maksymalnie wykorzystując możliwości tego instrumentu. Tworzone przez niego struktury muzyczne nierzadko wymagały notowania na trzech pięcioliniach, aby możliwe było ich rozczytanie. Jest również autorem ponad 300 opracowań fortepianowych, utworów innych kompozytorów. Liszt to jeden z najwybitniejszych kompozytorów epoki romantyzmu. Oprócz rewolucji wirtuozowskiej w muzyce fortepianowej, dokonał również w wiele w zakresie muzyki symfonicznej – jest twórcą formy poematu symfonicznego. Na motywach utworów Liszta i Wagnera w 1975 roku powstał angielski film w reżyserii Kena Russela zatytułowany Lisztomania. Obraz ten w krzywym zwierciadle przedstawia wybrane fakty z życia kompozytora. Muzyka Liszta zaprezentowana jest niemalże wyłącznie w adaptacjach wokalnych oraz rockowych, a premiera filmu wywołała ostrą krytykę ze strony środowiska muzycznego.
24 października 1882 roku w Siófok przyszedł na świat Imre Kálmán – jeden z najwybitniejszych reprezentantów XX-wiecznej operetki wiedeńskiej. Początkowo Kálmán uczył się gry na fortepianie, jednakże zapalenie nerwu w jednej z rąk uniemożliwiło mu rozwinięcie kariery pianistycznej. Po studiach w Akademii Muzycznej w Budapeszcie, gdzie studiował także prawo, kilka lat pisywał recenzje do czasopisma Pesti Napló. Kiedy na początku XX wieku skomponował swoją pierwszą operetkę Dziedzic Pereszleny, przyjętą przez publiczność z wielkim entuzjazmem, a później kolejną Najazd Tatarów, równie oklaskiwaną, postanowił zająć się tworzeniem tego właśnie gatunku. Podczas II wojny światowej wyemigrował do Ameryki Północnej, jednakże pod koniec lat czterdziestych wrócił do Wiednia, a później przeprowadził się do Paryża. Wiele jego dzieł opartych jest na motywach walca wiedeńskiego, a także zawiera elementy folkloru węgierskiego, w tym czardasza. Niektóre z operetek Kálmána, m.in. Księżniczka czardasza czy Hrabina Marica do dziś mają stałe miejsce na scenach całego świata.
Georges Bizet, a właściwie Alexandre César Léopold Bizet urodził się 25 października 1838 roku w Paryżu. Już w czasie studiów napisał Symfonię C-dur, będącą jedną z piękniejszych kompozycji w tym gatunku. Opery Bizeta, za jego życia, przyjmowane były raczej chłodno. W tej najbardziej znanej, Carmen, kompozytor wprowadził dialogi mówione oraz kastaniety – narodowy instrument hiszpański, ponieważ właśnie folklorem hiszpańskim i cygańskim inspirował się podczas tworzenia tegoż dzieła. Jednakże wysiłek Bizeta nie został należnie nagrodzony i premiera opery na podstawie noweli Meriméego nie przyniosła kompozytorowi sławy. Niektórzy specjaliści są nawet zdania, iż to niepowodzenie przyczyniło się pośrednio do śmierci kompozytora. Anegdota głosi też, że po nieudanym przedstawieniu, przemierzając nocą Paryż, spotkał on na ulicy młodych ludzi, którzy gratulowali mu dzieła. Zatrwożony Bizet odrzekł wówczas, że „jesteście pierwszymi, którzy mi to mówią i chyba też ostatnimi”. Już po śmierci kompozytora, Giraud pozwolił sobie na zastąpienie scen mówionych recytatywami i ponowne wystawienie Carmen w Wiedniu. Pomysł ten okazał się sukcesem, a opera zdobyła niebywałą sławę. Do dziś wystawia się ją z wprowadzonymi zmianami. Dzieło to doczekało się nawet trzykrotnej ekranizacji – w 1943, ’83 i ’84 roku.
Francuski klawesynista, kompozytor i teoretyk muzyki epoki baroku, Jean Philippe Rameau, przyszedł na świat 25 października 1683 roku w Paryżu. Był synem organisty z Dijon, więc od najmłodszych lat miał bliski kontakt z muzyką. Już w dzieciństwie uczył się kompozycji oraz gry na organach i skrzypcach. Jako młodzieniec występował w orkiestrze wędrownej, a później obejmował posady organisty w kolejnych świątyniach. W wieku 62 lat został mianowany nadwornym kompozytorem Ludwika XV. Jego bogata twórczość wokalno-instrumentalna zajmuje kluczowe miejsce w dziejach literatury muzycznej. Rameau jako pierwszy bowiem wprowadził do orkiestry dwa instrumenty dęte – klarnet i róg, co było początkiem rewolucji w dziedzinie instrumentacji muzycznej. Rameau jest również autorem kilku obszernych prac teoretycznych traktujących o harmonii oraz zasadach muzyki, a jego cykle miniatur fortepianowych niewątpliwie przyczyniły się do rozwoju faktury fortepianowej. Stworzył on także podwaliny systemu dur-moll, na którym oparta jest muzyka kolejnych kilkuset lat. Anegdota głosi, że do leżącego na łożu śmierci Rameau’a przybył duchowny z ostatnim namaszczeniem. Kiedy zaczął pieśń żałobną, kompozytor otworzył oczy i zapytał „jak można tak fałszywie śpiewać, proszę księdza?!”
25 października 1825 roku w Wiedniu przyszedł na świat Johann Strauss, syn Johanna Straussa. Rodzina Straussów była już wówczas szeroko znana w Austrii z twórczości muzycznej. Mały Johann już w wieku 6 lat pisał pierwsze walce, a będąc nastolatkiem, w ramach buntu założył własny zespół kameralny, chcąc zrobić tym samym konkurencję ojcu. Po niedalekiej śmierci seniora oba zespoły połączył w jeden, z którym odbył wiele tourneés po całym świecie. Jest autorem ponad 500 kompozycji, z czego większość stanowią słynne straussowskie walce wiedeńskie. Jedną z jego najsłynniejszych pozycji jest Nad pięknym modrym Dunajem. Gdy Johann Strauss (syn) pojawił się na jednym z wiedeńskich przyjęć, muzycy grający do tańca zaczęli przepraszać go, iż w ogóle grają w jego obecności, ponieważ mają pewne braki w wiedzy z zakresu teorii muzyki. Rozbawiony kompozytor odparł, żeby nie przejmowali się tym faktem, ponieważ on sam również nie ma o tym dokładniejszego pojęcia.
Niccolo Paganini urodził się w Genui, 27 października 1782 roku. Jego życie owiane jest wieloma tajemniczymi, często dość osobliwymi legendami. Z pewnością rzec można, iż był on najwybitniejszym skrzypkiem przełomu XVIII i XIX wieku. Od dziecka koncertował w całej Europie, popisując się niewiarygodną techniką i możliwościami wykonawczymi, a na jego koncerty, mimo wysokich cen biletów, przychodziły tłumy wielbicieli. Gdy zaproszono go na dwór królewski w Londynie, Paganini chcąc uniknąć występu zażądał horrendalnie wysokiego honorarium. Gdy dwór zaczął tę cenę negocjować, skrzypek odparł, że w tej sytuacji król może sobie kupić bilet na jeden z koncertów w teatrze. Wielu ówczesnych obserwatorów niewiarygodne umiejętności Paganiniego przypisywało nieczystym mocom. Uważano nawet, iż Włoch zaprzedał duszę diabłu w zamian za pomoc na scenie, a historie te podsycał charakterystyczny wygląd skrzypka. Wirtuoz ten komponował muzykę wyłącznie na własne potrzeby. Mówi się, iż miał niewiarygodnie rozciągniętą lewą rękę, dającą mu możliwość sięgnięcia na gryfie skrzypiec aż trzech oktaw. W owym czasie nie istniały utwory stanowiące dla niego wyzwania techniczne, więc rozwijając coraz bardziej technikę gry na swoim ukochanym instrumencie, pisał coraz trudniejsze, dalece wirtuozowskie i szalenie popisowe utwory. Legenda głosi, iż Paganini przez pewien czas osadzony był w więzieniu. Według jednej z teorii powodem tego stanu rzeczy były jego długi wynikające z zamiłowania do hazardu, natomiast druga wspomina o morderstwie dokonanym na przyjaciółce. Faktem jednakże jest, iż w tymże więzieniu Paganini poprosił, by dostarczono mu skrzypce, na których chciał grać, by szybciej mu płynął czas kary. Ponieważ warunki były fatalne, instrument szybko zaczął wilgnąć, a struny pękać. Gdy skrzypkowi pozostała ostatnia struna – G, na której wciąż niezmordowanie ćwiczył, doprowadził on swoją technikę gry na taki poziom, że po opuszczeniu więzienia żaden z ówcześnie żyjących muzyków nie mógł się z nim równać.
Październik pod znakiem Chopina
W Warszawie trwa XVII Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina, który rozpoczął się z pompą trzema Nadzwyczajnymi Koncertami Inauguracyjnymi.
1 października w Sali Koncertowej Filharmonii Narodowej zabrzmiał Koncert Fortepianowy a-moll op. 17 Ignacego Jana Paderewskiego, w wykonaniu Nelsona Goernera oraz Koncert fortepianowy a-moll op. 54 Roberta Schumanna, w interpretacji Marthy Argerich. Zwieńczeniem tego wydarzenia było wykonanie Poloneza Krzysztofa Pendereckiego – utworu zamówionego przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina dla uświetnienia inauguracji XVII Międzynarodowego Konkursu im. Fryderyka Chopina. Orkiestrę poprowadził Jacek Kaspszyk.
Drugi z koncertów to wykonanie Koncertu na fortepian, orkiestrę i chór męski op. 39 Ferruccio Bussoniego. Utwór przygotowali pianista Garrick Ohlsson – zwycięzca VIII edycji Konkursu oraz dyrygent Wojciech Rajski wraz z Chórem męskim i Orkiestrą Filharmonii Narodowej.
Tego samego dnia odbył się również trzeci z koncertów inauguracyjnych. W Sali Koncertowej NOSPR w Katowicach zabrzmiały Obrazki z wystawy Modesta Musorgskiego oraz Koncert Fortepianowy B-dur op. 19 Ludwika van Beethovena, w wykonaniu Marthy Argerich, z towarzyszeniem Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia prowadzonej przez Jacka Kaspszyka.
Do XVII Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina w Warszawie zakwalifikowało się 84 pianistów z całego świata. Najliczniej reprezentowanymi krajami w tegorocznej edycji Konkursu są Chiny i Polska – po 15 osób. Ponadto w Konkursie wystąpi 12 pianistów z Japonii, 9 z Korei, 7 z Rosji, 5 ze Stanów Zjednoczonych, po 3 z Kanady, Wielkiej Brytanii i Włoch i inni. Poza uczestnikami wyłonionymi podczas kwietniowych eliminacji, zgodnie z Regulaminem Konkursu, udział w Konkursie z pominięciem eliminacji, zapewniło sobie siedmioro pianistów – laureatów nagród na konkursach takich jak: Konkurs im. I.J. Paderewskiego w Bydgoszczy (2013), Konkurs w Hamamatsu (2012), Amerykański Konkurs Pianistyczny im. F. Chopina w Miami 2015 i Ogólnopolski Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina 2015.
W Jury zasiada 17 wybitnych osobowości z Europy, Azji i obu Ameryk, w tym 7 z Polski. Są to cenieni w świecie pedagodzy, eksperci w zakresie twórczości Chopina, ale przede wszystkim pianiści z olbrzymim dorobkiem artystycznym; laureaci nagród w poprzednich edycjach Konkursu Chopinowskiego oraz innych prestiżowych konkursach pianistycznych na świecie. Przewodniczącą Jury XVII Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina jest Katarzyna Popowa-Zydroń.
W dniach 3-7 października rozegrany zostanie pierwszy etap konkursu, w którym każdy z 84 uczestników zobowiązany jest wykonać dwie etiudy, nokturn oraz balladę lub barkarolę, lub fantazję, lub scherzo.
Do drugiego etapu, rozgrywanego w dniach 9-12 października, zakwalifikowanych zostanie 40 pianistów. Ich zadaniem będzie zaprezentowanie ballady lub barkaroli, lub fantazji, lub scherza, lub poloneza, a ponadto walca i poloneza oraz dowolnego utworu Chopina, jeśli wcześniejsze utwory nie przekraczają łącznie czasu 30-40 minut.
Do etapu trzeciego zakwalifikuje się 20 osób. W dniach 14-16 października każdy z uczestników wykona sonatę lub cykl preludiów, pełen cykl mazurków i dowolny utwór Chopina tak, aby prezentacja wszystkich pozycji wynosiła łącznie 50-60 minut.
Finał Konkursu odbędzie się w dniach 18-20 października. Zadaniem 10 najlepszych na świecie młodych pianistów będzie wykonanie z towarzyszeniem orkiestry jednego z koncertów fortepianowych Chopina.
17 października, w rocznicę śmierci Fryderyka Chopina, w Bazylice św. Krzyża w Warszawie Lenneke Ruiten (sopran), Ingeborg Danz (alt), Robert Getchell (tenor) i Matthew Brook (bas) wraz z Chórem i Orkiestrą Filharmonii Narodowej pod dyrekcją Jacka Kaspszyka wykonają Requiem Wolfganga Amadeusza Mozarta.
21-23 października w Sali Koncertowej Filharmonii Narodowej zaplanowane są koncerty laureatów XVII Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina. 22 października w samo południe poznamy również laureatów nagród pozaregulaminowych.
Na kolejne pół roku po zakończeniu tegorocznej edycji Konkursu zaplanowano koncerty promocyjne zwycięzcy konkursu. Najlepszy pianista tegorocznego Konkursu Chopinowskiego zagra dla melomanów we Wrocławiu, Katowicach, Birmingham, Londynie, Paryżu, trzykrotnie w Tokio, a także w Szanghaju, Kantonie i Amsterdamie.
III Nadzwyczajny Koncert Inauguracyjny będzie na żywo transmitowany w Programie 2 Polskiego Radia 2 października 2015 roku od godz. 19:30.
Dzięki aplikacji Chopin Competition, wydanej przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, będzie można na bieżąco śledzić występy uczestników Konkursu, a także poznać bliżej ich sylwetki, zapoznać się z postaciami jurorów, wymaganym programem, a także zagłębić się nieco w historię Konkursu – obejrzeć unikatowe fotografie i nagrania. Aplikacja jest zintegrowana z mediami społecznościowymi, dzięki czemu stanie się forum dyskusji o przebiegu Konkursu.
Jowita Opyd
Aktualny numer - Strona główna |
Powrót do poprzedniej strony |
© 2010-2019 Stowarzyszenie Salon Literacki.
Kopiowanie treści zawartych w serwisie wyłącznie za zgodą Redakcji i podaniem źródła pod cytowanym fragmentem, w przypadku portali internetowych - linkiem do serwisu salonliteracki.pl.