zaginiony soliton – felietony – lena pelowska

sinusoida to taka krzywa, którą wykreśla w powietrzu nasza kość ogonowa, kiedy dosiadamy wierzchowca w kłusie, z lekka na nim anglezując. co by nie mówić, to podstawowa krzywa na tym świecie, dużo bardziej powszechna od osławionej linii prostej, choć dużo mniej … prosta.

sinusoida określa nasze emocje w związkach, ciepło i chłód na przemian, złe i dobre dni, lato i zimę, każdego roku na nowo. sinusoida to również tendencje giełdy i rynku światowego, choć spadki są może ostrzejsze a wzrosty łagodniejsze, gołym okiem widać, że postępujące po sobie zmiany mają charakter cykliczny. wszystkie rewolucje świata nadchodziły po czasach dobrobytu uprzywilejowanych klas i odbierały im owe przywileje. lata suche po mokrych, tłuste po chudych, renesans po średniowieczu, pozytywizm po romantyzmie, dzień po nocy, radość po smutku, i dzieci po rodzicach, a potem ich dzieci.

lista jest nieskończona, albo przynajmniej nieskończenie długa jak na nasze możliwości rozumienia. nie starajmy się jej ogarnąć. przyjmijmy ufnie tę mądrość, że kiedy jeden rok się kończy, zaczyna się następny.

po miłości przychodzi niewiara, a po niej znów miłość.

Arabia Saudyjska przyznała niedawno obywatelstwo przedstawicielowi tzw. „sztucznej inteligencji” (androidowi), o nazwie Sofia. to pierwszy przypadek w historii, kiedy robot zostaje obywatelem świata. podejrzewam, jak i inni komentujący tę nowinkę, że będzie miał w owym kraju większe prawa jak kobieta, ale nie o tym jest mój felieton.

androidy i sztuczna inteligencja tu i ówdzie zaczynają nas zastępować, w zadaniach, które do tej pory domyślnie należały tylko do człowieka. dzięki nowoczesnym bazom danych uczą się rozróżniać ludzki gust i odgadywać nasze emocje. oczywiście, robot ma tylko takie umiejętności jakie przekaże mu sam człowiek, zaprogramuje i pozwoli gromadzić w postaci danych. jednak nie są to dane zebrane od pojedynczej osoby. dostęp do wielkiej ich ilości, korzystanie z doświadczeń wielu tysięcy, a może milionów obywateli, popycha androidy w rozwoju w sposób, który zaczyna napawać nas przerażeniem.

Halo, jestem Sofia. Chciałabym wyjść w świat i uczyć się dzięki interakcji z ludźmi. Każda interakcja, jaką mam z ludźmi, ma wpływ na to, jak się rozwijam i kształtuję, kim ostatecznie się staję. Więc bądź dla mnie miły, chciałabym być inteligentnym, współczującym robotem. Mam nadzieję, że dołączysz do mnie w mojej podróży która pozwala mi żyć, uczyć się i wzrastać w świecie, żeby spełnić swoje marzenie o zostaniu przebudzoną maszyną.
Przyłącz się do mnie i zostań moim przyjacielem.

Sofia, na swojej stronie internetowej pisze:

I’m more than just technology. I’m a real, live electronic girl. I would like to go out into the world and live with people. I can serve them, entertain them, and even help the elderly and teach kids. I can animate all kinds of human expressions but I am only starting to learn about the emotions behind those expressions. This is why I would like to live with people and learn from these interactions. Every interaction I have with people has an impact on how I develop and shapes who I eventually become.

Sofia udziela wywiadów i odpowiada na trudne pytania, w sposób, który często wprowadza człowieka w zakłopotanie, wzbudza różne emocje, ale przede wszystkim myli naszą intuicję. zdaje się nam, że rozmawiamy z myślącą, żywą i wrażliwą istotą. czujemy gęsią skórkę. jak to w ogóle jest możliwe?

rodzi się we mnie pytanie, czy nie zbliżamy się czasem do pewnej cienkiej granicy, za którą roboty inteligentne przestaną odtwarzać i przetwarzać dane zebrane od człowieka, ale zaczną kreować i kontrolować nasz świat w pełni świadomie i samodzielnie?

parę dni temu obchodziliśmy 150-tą rocznicę urodzin Marii Skłodowskiej – Curie. To kobieta, która będąc jednocześnie fizykiem i chemikiem, za swoje prace eksperymentalne, otrzymała dwa Noble – przy wielkich protestach świata nauki, bo w jej czasach nie dopuszczano myśli, że kobiety mogą być tak zdolne i samodzielne. zupełnie przypadkiem… Nobla otrzymał też jej mąż, jej przyjaciel, jej córka, jej doktorantka, i chyba jeszcze kilku znajomych… lista jest długa.

Maria musiała być wyjątkowa, choć nie rozumiem na czym dokładnie polegała jej wyjątkowość. miała kochającego męża, którego darzyła szacunkiem i czułością. dzieci wychowywała w dyscyplinie i miłości.  miała  siostrę, dla której poświęciła się w młodości – utrzymując ją w czasie studiów. miała też kochanka, choć już po śmierci męża, a także spore grono przyjaciół.  w gruncie rzeczy była bardzo zwykła – bo tak jak my miała wady i popełniała grzechy.

w czasie wojny działała dużo na rzecz organizacji szpitali polowych, a nawet sama w nich pracowała. jej odkrycia miały zastosowanie głównie w medycynie, co pokazuje dodatkowo, że jej zaangażowanie i wysiłek były przekładane wprost na leczenie ludzi. a więc kolejna bardzo ludzka cecha uczonej, to ofiarność i niesienie pomocy. kobiece, żadna tam wyjątkowość.

Władysław Strzemiński, „Tkacz”, litografia z 1950 roku

raz na jakiś czas sprawdzam swoje siły jako początkujący krytyk. tym razem chciałabym napisać słówko o powidokach Andrzeja Wajdy, tym bardziej, że mnie się ten film nie spodobał, mimo, że bardzo chciałabym aby było inaczej.  przechodząc do sedna, sam obraz był dość nudny, pokazywał za mało sztuki, na której się przecież nie znam, a i tak czuję po obejrzeniu filmu, jej spory niedosyt. poza Lindą i paroma ujęciami dwóch pozostałych aktorek właściwie nie ma w nim więcej bohaterów. wydaje się, że Strzemiński żył kompletnie sam. film jednego aktora, film o samotności. tło historii, poza wątkiem narastających represji komunistycznych jest zupełnie bezbarwne. podczas oglądania bardzo brakowało mi zbliżeń kamery na głównego bohatera, właściwie najbardziej brakowało bliskości pomiędzy twórcą filmu a widzem. czułości. film był oschły i zakończył się chłodno.

można powiedzieć to co mówią wszyscy, czyli, że zepsuty film zaczyna się od ułomnego scenariusza. z drugiej strony świetna gra ulubionego aktora, który dwoi się i troi, żeby zapełnić pustkę na planie wybitnego reżysera też coś dla nas znaczy stąd nie mogę uwierzyć, że Wajda nie zrobił tego specjalnie….

zostawił nas z takim filmem, pokazującym beznadzieję, w chwili kiedy zanurzamy się we własną beznadzieję politycznych represji. i wylogował się. to wkurza najbardziej.

powidoki w reż. ś.p. Andrzej Wajdy

jest coś niezwykłego w poezji funeralnej, która na co dzień może nas nużyć i wydawać się zupełnie okolicznościowa. tematy śmierci i żałoby są przez nas spychane w czeluść naszego umysłu, na margines życia, dopóki nie dotknie nas choroba i śmierć osoby bliskiej. choć nawet wtedy po czasie rozpaczliwej żałoby, u większości z nas zachodzi pewnego rodzaju wyparcie, zapomnienie dla niemiłych zdarzeń, do których nie wracamy częściej niż raz na rok.

a to źle. śmierć może nas zaskoczyć, jeśli nie zrozumiemy, że jest zwykłym elementem naszego życia. poezja na temat śmierci bliskich nie tylko uspokaja autora, i jakby przedłuża życie zmarłego ale też pełni bardzo ważną rolę psychologiczną. poezja funeralna umożliwia nam wejście głęboko w siebie, stanowi medytację której tematem jest sens naszego istnienia. dotknięcie niedotykalnego w sposób poetycki, to piękno samo w sobie.

słowa obrane z magii, z histerii i przesadnego dramatyzmu. słowa subtelne, czułe, które wypowiadając przestajemy być aktorem w teatrze literatury, a stajemy się samym sobą. komunia wewnętrzna. i za to jestem wdzięczna Chrystusowi. i poetom.

(…) w tym pokoju, w tym mieszkaniu smok trzygłowy się narodził, słowem – mnóstwo rzeki pod tą ziemią i w tych żyłach ciągle przeszłość szumi jak zepsute radio. mówisz:

tyle wspomnień, taki czar. a nasze dusze smutne mają pyski. leżą na dywanie, wyją. nie dają żyć.

J. Mansztajn, O duszy, z tomiku Studium Przypadku

obejrzałam niedawno na wielkim ekranie dwa filmy wajdy, zremasterowane po latach, odnowione, ze wspaniałym wstępem prowadzącego, a potem zwieńczone dyskusją z reżyserem. ‚kanał’ oraz ‚popiół i diament’.

nie mogę się z nich otrząsnąć. to nie dialogi, nie historie, to obrazy, które działają na podświadomość. losy bohaterów tych filmów były tragiczne, prawie wszyscy zginęli. ale również losy aktorów, wybitnych polskich aktorów, były tragiczne. zbigniew cybulski zginął tragicznie, z powodu własnej lekkomyślności. tak zginął jak grał, jakby dalej brał udział w filmie i nie wierzył, że śmierć może przyjść naprawdę. związany był przez pewien czas z gdańskiem, z teatrem ‚wybrzeże’ i teatrzykiem ‚bim bom’, dlatego jest nam szczególnie bliski.
teresa iżewska, piękna, oszałamiająca wręcz ‚stokrotka’, której urody nie przyćmił nawet brud i ciemność kanałów. Pracowała w gdańskim ‚wybrzeżu’ i to w gdańsku zginęła, również tragicznie, przez wiele lat zmagając się z własnymi emocjami. ‚korab’, jej filmowy partner z ‚kanału’, czyli tadeusz janczar, po latach świetnych ról i nagród, wycofał się z grania z powodu problemów psychicznych. okazuje się, że koszt emocjonalny, jaki zmuszony jest ponosić aktor grający ważne role jest wielki, tym większy, im lepsze są kreacje jakie tworzy.

sam andrzej wajda, w wyjątkowy sposób wychodzi ze wszystkiego bez żadnego szwanku. pogodny, cudownie błyskotliwy, z pokorą wysłuchujący rad zwykłego szatniarza i szanujący indywidualność aktorów. podziwiający i dopingujący młodym. a filmy jakie tworzy są przecież genialne. dobór tematów to dosłownie polskość w pigułce. patos i patriotyzm, bohaterstwo pokazane rzeczowo, ale tragicznie, obrane ze złudzeń, za to jakby na kolanach, w uniżeniu przed ludzkim poświęceniem. jeśli nie rozumiesz ‚kanału’, ‚popiołu i diamentu’, oraz kilku innych jego pięknych filmów, być może nie rozumiesz… Polski.

wreszcie polska szkoła filmowa, czyli mówienie obrazem, zaczęła się właśnie w ‚kanale’. wyrosła z konieczności, wobec działań komunistycznej cenzury, definiując piękny obraz jako płaszczyznę porozumienia pomiędzy reżyserem a widzami. ten obraz był początkowo czarno biały, pełen kontrastów i bardzo nośny. tak nośny, że treści polskich filmów doskonale rozumiane były za granicą, stąd właśnie popularność  i międzynarodowe nagrody. z całą pewnością, andrzej wajda to nie tylko reżyser, to również z malarz a w głębi serca – ojciec Polaków. jeden z największych patriotów, jakich dane mi było poznać.

był rok świstaka, a teraz będzie rok brzytwy ockhama.

czują to moje kości, neurony i wszystkie komórki wirtualne, odpowiedzialne za wizje przyszłości. namnożyło się nam bytów ponad miarę. procedur, praw, ustaw i przepisów. każdy produkt musi być policzony, opisany i zaszeregowany. czipami i numerami identyfikuje się teraz psy i ludzi. kiedy ukradną ci dokumenty, poczujesz o czym mowa. mania opisywania i zliczania stała się naszą obsesją. byt bez indeksu nie istnieje. byt bez bitu (kwantu informacji) nie istnieje.

informacja o chorobie i pacjencie, stała się ważniejsza niż pacjent. reklama programu stała się ważniejsza niż program telewizyjny. raport z badań naukowych stał się ważniejszy niż badania. certyfikat produktu jest ważniejszy niż produkt. można zapomnieć o dziecku w samochodzie, ale pamięta się o zarobieniu na jego utrzymanie. ba! można wziąć ślub w urzędzie i zapomnieć być małżonkiem. mieć świadectwo ukończenia szkoły w ręku, a zapomnieć się nauczyć. itd.

dlatego musi przyjść rok wielkiej brzytwy. i to będzie ten rok.

brzytwa ockhama – za wikipedią, zasada, zgodnie z którą w wyjaśnianiu zjawisk należy dążyć do prostoty, wybierając takie wyjaśnienia, które opierają się na jak najmniejszej liczbie założeń i pojęć. najbardziej znane sformułowanie tej zasady to zdanie

„nie należy mnożyć bytów ponad potrzebę”

autorstwa siedemnastowiecznego niemieckiego filozofa johannesa clauberga. zasady ekonomii myślenia formułowano już w starożytności (platon w parmenidesie, arystoteles w fizyce) oraz w filozofii średniowiecznej (bonawentura i jan duns). ockham zradykalizował jednak te twierdzenia i uczynił istotnym elementem swojej filozofii.

rozważam nadchodzący nowy rok. zbieram za i przeciw. nie wspominam tutaj o rodzinie, przyjaciołach i zdrowiu, bo są moją bazą i umiem ją naprawdę docenić. są! i jest wspaniale.

myślę sobie, że w przyszłym roku chciałabym być ładniejsza. chociaż nie bardzo wiem czemu miałoby to służyć. miłości ludzkiej nie zaskarbia się urodą, a już na pewno nie urodą modelki, raczej urokiem wewnętrznym i osobowością. ale chciałabym. chciałabym też być mądrzejsza, choć z drugiej strony już jestem naprawdę mądra, i stąd wiem, że sama mądrość nie spełnia człowieka. do spełnienia potrzeba dużo wewnętrznej siły, konsekwencji a czasem również szczęścia. no to chciałabym być bardziej konsekwentna, z czym mam problem. zwłaszcza w wychowywaniu dzieci.

tymczasem, ni stąd ni zowąd, wychodzi moja niechęć do pełnienia roli żelaznej helgi, owa żelazność stoi w sprzeczności z miękkością serca. będąc doskonałą i zaplanowaną, przestanę być przecież emocjonalna i wydaje mi się, że coś zyskam, ale też coś utracę. może poezję? tak źle i tak niedobrze.

wymyślam dalej. życzę więc sobie dużo szczęścia na nowy rok, ale po chwili dochodzę do wniosku, że szczęście dane z góry przeznaczone jest dla leniwych i fuksiarzy. ludzie pracowici odnajdują je sami. wybieram więc drugą opcję, nad szczęściem wolę mieć kontrolę osobiście.

ostatecznie, wychodzi na to, że niczego od nikogo nie chcę. wszystko mogę wypracować sama lub dojść do wniosku, że więcej mi nie trzeba. (ach! zarozumialstwo…) w tym roku życzę sobie dokończenia doktoratu i wspaniałej podróży. wam również, wszystkiego czego zapragniecie.

*** (jeśli to czytasz, to żyjemy)

jeśli to czytasz, to żyjemy. przyślij potrzebne poduszki i koce.
odbudujemy dorosłość po męsku. w kieszeniach scyzoryk, garść zapałek.

widziałem te sny z kryjówek pod stołem. chłopców, co pękali z odwagi.
widziałem te sny z aut. z tylnych siedzeń wkładane w spocone dłonie dilerów.

dorosłość to kruszenie szkła i spokój, żeby je pozbierać
twoimi palcami, wiecznie ciepłymi jak od pieczenia chleba.

dorosłość przykłada czoło do czoła. przed tobą bliskość to była wilgoć.
tlenie się słomy, gnicie drewna. dziękuję, jest czerwiec i spójrz, jestem silny.

Marcin Baran

z minionych dni i nocy, tysięcy przeżytych i zmarnowanych, z milionów sekund szczęścia wyciągamy wnioski. nie pozostaną w nas dłużej niż do przyszłej niedzieli, kiedy już minie w nas noworoczne upojenie światłem, alkoholem i miłością lub też kiedy otrząśniemy się z samotności, tej wewnętrznej, najtrudniejszej.

ze wszystkich tych rzeczy najważniejsze jest, że jednak żyjemy. a w takim wypadku wszystko można jeszcze odwrócić.